تارک الصلاة

تارِکُ الصّلاة عنوانی برای اشاره به مسلمانی که عمداً نماز نمی‌خواند و بر اساس شریعت اسلام، بدین ترتیب مرتکب گناه کبیره شده است. ترک نماز اگر با انکار وجوب نماز همراه باشد، باعث ارتداد خواهد شد. قرآن، نمازگزار نبودن را از موانع شفاعت در قیامت برشمرده است.

از پیامبر اسلام نقل شده که اگر فردی نماز خود را بدون عذر ترک کند، خداوند اعمال نیک او را از بین می‌برد. بر اساس روایات، شیطان به‌وسیله ترک نماز، انسان‌ها را به گناهان بزرگ می‌اندازد و خدا حق دارد ترک‌کنندگان نماز را به همراه منافقان به جهنم بفرستد. در روایات از افراد تارک الصلاة با تعبیر کافر نیز یاد شده است.

گفته شده که مسلمانان اجماع دارند اگر کسی اصل نماز را انکار کرده و واجب بودن آن را زیر سؤال ببرد، کافر شده و مرتد است، مگر اینکه ادعا کند نماز نخواندن از روی شبهه‌ای مانند تازه مسلمان شدن بوده باشد.

گروهی از فقیهان معتقدند اگر فردی از روی تنبلی نماز خود را ترک کند، بدون اینکه وجوب نماز را انکار کند، فاسق است، اما اگر کسی با وجود اعتقاد به وجوب نماز، بدون عذر نماز را ترک کند تعزیر می‌گردد و دستور داده می‌شود که نماز بخواند؛ اگر فرد بر نماز نخواندن باقی ماند و نماز دیگری از او قضا شد، دوباره تعزیر می‌گردد.

نکوهش ترک نماز

ترک نماز از گناهان بسیار بزرگ، و ترک‌کنندگان نماز در روایات کافر خوانده شده‌اند. حقیقت ترک نماز از روی عمد، به‌منزله سبک‌شمردن نماز دانسته شده، و کیفر و مجازات این کار در روایاتی از امام صادق(ع) از برخی گناهان کبیره (مانند شرب خمر) بیشتر و بزرگ‌تر عنوان شده و حر عاملی، فقیه شیعه قرن یازدهم هجری، همین را سبب کافر برشمرده شدن تارک الصلاة دانسته‌اند.

ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، بر آن است که شرایط تارک الصلاة از افرادی که در نماز سهل‌انگاری می‌کنند و قرآن آنان را شایسته وَيْل (ویل به معنای زیان و دوری از رحمت خداوند) دانسته، بدتر است.

از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که اگر فردی نماز خود را بدون عذر ترک کند، خداوند اعمال او را نابود می‌کند. براساس روایات، شیطان به‌وسیله ترک نماز، انسان‌ها را به گناهان بزرگ می‌اندازد و خداوند حق دارد ترک‌کنندگان نماز را به همراه منافقان به جهنم بفرستد. از امام باقر(ع) نیز روایت شده که در نماز سستی نکنید، چرا که رسول خدا در وقت مرگ فرمود: از من نیست کسی که نماز را سبک بشمارد.

صورت‌های ترک نماز

گفته شده که مسلمانان اجماع دارند بر اینکه اگر کسی اصل نماز را انکار کرده و واجب بودن آن را رد کند، کافر شده، از دایره اسلام خارج و مرتد است، مگر اینکه ادعا کند نماز نخواندن از روی شبهه‌ای مانند تازه مسلمان شدن بوده باشد؛ اما اگر کسی به وجوب نماز اعتقاد داشت و نماز را بدون عذر ترک کرد، تعزیر می‌گردد و دستور داده می‌شود که نماز بخواند. اگر فرد باز هم نماز نخواند و نماز دیگری از او قضا شود، دوباره تعزیر می‌گردد. اگر فردی از روی تنبلی نماز خود را ترک کند، بدون اینکه وجوب نماز را انکار کند، حکم به فاسق بودن این فرد داده شده است.

کافر بودن تارک الصلاة

در برخی روایات، به کافر بودنِ تارک الصلاة اشاره شده است: پیامبر اسلام کسی را که از روی عمد نماز را ترک کند، کافر دانسته، امام کاظم (ع) براساس این سخن پیامبر(ص) در روایتی که گناهان کبیره را شمارش کرده، ترک عمدی نماز و هر چه را خداوند واجب کرده، از گناهان کبیره دانسته است. به گفته پیامبر، میان بندگی خدواند و کفر، ترک نماز فاصله است. امام صادق(ع) نیز در گفتاری ترک‌کننده نماز را کافر خوانده است.

به‌گفته محمدباقر مجلسی، محدث شیعه قرن یازدهم هجری، ایمان تنها ایمان قلبی نیست، بلکه باید با انجام واجبات شرعی و ترک محرمات همراه باشد. از دید او، به همین جهت در روایات به تارک نماز کافر گفته شده است. علامه حلی، فقیه بزرگ شیعه در قرن هفتم و هشتم هجری، ادعای اجماع بر ارتداد و قتل این افراد کرده است.

مسلمانان درباره کسی که با وجود اعتقاد به وجوب نماز، آن را ترک کند، اختلاف‌نظر دارند. برخی افراد برای کسی که اعتقاد به وجوب نماز داشته ولی از روی عمد نماز نخواند، دستور به تعزیر داده‌اند و در صورت تکرار در مرتبه سوم یا چهارم به قتل این فرد فتوا داده‌اند. با این حال سید علی سیستانی از مراجع تقلید، معتقد است تنها ترک نماز موجب کفر نمی‌شود، اگرچه ترک آن از گناهان بزرگ است. میرزا جواد تبریزی از مراجع تقلید، معتقد است شخص ترک‌کننده نماز نجس نیست.

ترک نماز و دیگر گناهان

بر اساس دو روایت که در الکافی و ارشاد القلوب ذکر شده، گناه ترک نماز می‌تواند از آتش زدن قرآن و زنا بالاتر باشد و تارک نماز را در حد کفر به خدا و رسولش برشمرده‌اند، اما شیخ صدوق در کتاب علل الشرایع و همچنین مولف لئالی‌الاخبار، با تکیه بر روایات، برآنند که دلیل سنگینی گناه تارک الصلاة این است که شخص بدون هیچ دلیلی و بدون اینکه حتی لذت حرامی ببرد، این عبادت را خوار می‌شمرد؛ حال آنکه در گناهان دیگر شخص به‌دلیل غلبه شهوت یا لذتی حرام به گناه روی می‌آورد.